معبد حوروس (هوروس) در ادفو، گنجینه عصر بطلمیوسی مصر - مجری سفرهای گردشگری

به گزارش مجری سفرهای گردشگری: تاریخچه و ساخت

ساخت معبد حوروس در دوران حکومت بطلمیوسیان، سلسله‌ای یونانی‌تبار که پس از اسکندر مقدونی بر مصر فرمانروایی می‌کردند، صورت گرفت . این حاکمان با احترام به سنت‌های مصری، معابد متعددی را در راستای نیل بنا کردند تا مشروعیت خود را نزد مردم و خدایان محلی تثبیت کنند .

• آغاز ساخت: سنگ بنای معبد در 23 اوت سال 237 پیش از میلاد، در زمان سلطنت بطلمیوس سوم اورژتس گذاشته شد .
• مدت زمان ساخت: فرآیند ساخت و تزئین این بنای عظیم حدود 180 سال به طول انجامید و در دوران حکومت‌های مختلف بطلمیوسی ادامه یافت .
• تکمیل و افتتاح: ساختار اصلی معبد در سال 142 پیش از میلاد توسط بطلمیوس هشتم افتتاح شد، اما کارهای نهایی شامل تزئینات، حیاط بزرگ و دروازه ورودی (پایلون) تا سال 57 پیش از میلاد در دوران بطلمیوس دوازدهم، پدر کلئوپاترای هفتم، ادامه یافت .

این معبد بر روی خرابه‌های معبد قدیمی‌تری ساخته شده که آن نیز به حوروس اختصاص داشته است . شواهد نشان می‌دهد که معبد پیشین در دوران پادشاهی نوین توسط فرعون‌هایی مانند رامسس اول، ستی اول و رامسس دوم ساخته شده بود .

معماری و ساختار: یک سفر کیهان‌شناختی

معماری معبد ادفو چیزی فراتر از یک سازه سنگی است؛ این بنا یک روایت کیهان‌شناختی و تجسمی از اساطیر آفرینش مصری است . ساختار کلی معبد، یک سفر نمادین را از دنیای بیرون، که پر از نور و هیاهوی زندگی روزمره است، به سوی تاریکی و سکوت قدس‌الاقداس، جایگاه حضور ایزدی، بازنمایی می‌کند . این پیشروی تدریجی، نمادی از سفر به «تپه آفرینش» (بن‌بن) است؛ مکانی اساطیری که بر اساس باور مصریان، جهان از آنجا و از میان آب‌های ازلی پدید آمد . ابعاد کلی معبد حدود 137 متر طول و 79 متر عرض است .

اجزای اصلی معبد در این سفر نمادین عبارتند از:

• پایلون (Pylon): مرز دنیای فانی و قلمرو خدایانسفر با دروازه ورودی عظیم معبد آغاز می‌شود که از دو برج بلند به ارتفاع 36 متر تشکیل شده است . این سازه غول‌پیکر نماد کوه‌هایی است که در افق، طلوع خورشید را در آغوش می‌گیرند و قلمرو مقدس خدایان را از دنیای فانی جدا می‌سازند . بر دیوارهای خارجی آن، نقوش برجسته عظیمی، بطلمیوس دوازدهم را در قامت یک فرعون مصری در حال غلبه بر دشمنان و کوبیدن گرز بر سر اسیران نشان می‌دهد . او این پیروزی را به پیشگاه خدایان اصلی معبد، حوروس ادفویی و همسرش حاثور دندره‌ای، تقدیم می‌کند . این بازنمایی هنرمندانه، ابزاری سیاسی برای حاکمان یونانی‌تبار بطلمیوسی بود تا با قرار دادن خود در نقش سنتی فرعون، حکومتشان را مشروعیت بخشیده و خود را وارثان حقیقی پادشاهان مصر معرفی کنند . در دو سوی ورودی، دو مجسمه باشکوه از جنس گرانیت سیاه، حوروس را در هیبت شاهین به تصویر می‌کشند که از معبد محافظت می‌کنند .

• حیاط بزرگ روباز (حیاط پیشکش‌ها):پس از عبور از پایلون، بازدیدکننده وارد یک حیاط وسیع و آفتاب‌گیر می‌شود که با رواق‌هایی متشکل از 32 ستون در سه طرف آن احاطه شده است . این فضا، که روشن‌ترین و عمومی‌ترین بخش معبد بود، در طول اعیاد بزرگ مانند «جشن وصال فرخنده»، میزبان جمعیت زیادی بود . سرستون‌های این بخش با الهام از گل‌ها و گیاهان، پیش‌درآمدی بر نمادگرایی گیاهی درون معبد هستند .

• تالارهای ستون‌دار (Hypostyle Halls): ورود به جنگل اساطیریبا پیشروی به عمق معبد، از روشنایی کاسته شده و فضا رمزآلودتر می‌شود . تالار اول (بیرونی) دارای 12 ستون بزرگ است و نور از طریق روزنه‌های کوچک سقف به داخل می‌تابد . دیوارها با صحنه‌های بنیان‌گذاری معبد و آیین‌های تطهیر توسط فرعون پوشیده شده‌اند . تالار دوم (درونی) که به «تالار جشن‌ها» نیز معروف است، کوچک‌تر و تاریک‌تر بوده و با 12 ستون، فضایی خصوصی‌تر ایجاد می‌کند . ستون‌های این تالارها با سرستون‌هایی به شکل گیاهان مردابی مانند پاپیروس و نیلوفر (لوتوس)، نمادی از جنگل گیاهانی هستند که برای نخستین بار بر تپه آفرینش روییدند .

• کتابخانه و آزمایشگاه:در نزدیکی تالار ستون‌دار اول، اتاق‌های ویژه‌ای قرار دارند. یکی کتابخانه (خانه پاپیروس) است که فهرستی از طومارهای آیینی، اداری و جادویی نگهداری‌شده در آن بر دیوارهایش حک شده است . اتاق دیگر آزمایشگاه است که دیوارهایش با دستورالعمل‌های دقیق ساخت عطرها، روغن‌های مقدس و بخورهای آیینی مانند «کایفی» (Kyphi) پوشیده شده است .

• قدس‌الاقداس (Sanctuary): اوج سفر در تاریکی ازلیبا عبور از تالارها، کف معبد به تدریج بالاتر رفته و سقف‌ها کوتاه‌تر می‌شوند که حس حرکت به مکانی والاتر را القا می‌کند . این مسیر به تاریک‌ترین، کوچک‌ترین و مقدس‌ترین بخش معبد ختم می‌شود . این اتاق که نماد خود «تپه آفرینش» بود، تنها کاهن اعظم و فرعون اجازه ورود به آن را داشتند . در این فضا، تندیس طلایی حوروس درون یک محراب گرانیتی (نائوس) نگهداری می‌شد که از معبد قدیمی‌تر به یادگار مانده بود . سقف‌های بخش‌های داخلی با نقاشی‌های نجومی رنگارنگ تزئین شده‌اند که نماد گنبد آسمان (ایزدبانو نوت) هستند و معبد را به عنوان یک جهان کوچک (Microcosm) که بازتابی از کل کیهان است، معرفی می‌کنند .

• مامیسی (Mammisi) و نیل‌سنج (Nilometer):در کنار ورودی اصلی، بنای کوچکی به نام مامیسی (خانه تولد) به تولد الهی حوروس اختصاص یافته است . همچنین یک نیل‌سنج برای اندازه‌گیری سطح آب نیل در محوطه معبد وجود داشت .

اهمیت دینی و آیین‌ها

معبد ادفو مرکز اصلی پرستش "ثالوث ادفو" بود: حوروس بحدتی، همسرش حاثور از دندره و پسرشان ایهی . این معبد میزبان جشن‌های مهمی بود که نقوش آن‌ها بر دیوارهایش به تفصیل حک شده است.

1. آیین‌های پایه‌گذاری و کیهان‌شناسی

کتیبه‌های ادفو جزئیات دقیقی از آیین‌های بنیان‌گذاری معبد ارائه می‌دهند که شامل "کشیدن طناب" (تعیین پلان معبد)، کندن اولین خندق و دفن لوح‌های بنیان‌گذاری برای تقدیس بنا بود . این متون، معبد را تجلی اسطوره‌ای «جزیره آفرینش» می‌دانند .

2. جشن وصال فرخنده (ازدواج مقدس حوروس و حاثور)

یکی از باشکوه‌ترین مراسم، جشن سالانه ازدواج مقدس حوروس و حاثور بود که نماد باروری کیهانی و تجدید نظم جهانی (ماعت) بود . در این جشن، تندیس حاثور بر قایقی مقدس از معبد دندره به ادفو سفر می‌کرد و جشنی چهارده روزه با حضور مردم در حیاط معبد آغاز می‌شد .

3. درام مقدس: پیروزی هوروس بر سِت

«جشن پیروزی» یک نمایش آیینی سالانه بود که نبرد اساطیری میان حوروس و عمویش سِت را برای نمایش پیروزی نظم بر آشوب بازآفرینی می‌کرد . دیوارهای خارجی معبد این داستان را در ده مرحله روایت می‌کنند که در آن حوروس با نیزه به سِت که به شکل یک اسب آبی تحقیر شده، حمله می‌کند . اوج مراسم، نیزه زدن به یک اسب آبی نمادین و خوردن کیکی به شکل آن برای نابودی کامل شر بود .

4. جشن تاج‌گذاری شاهین مقدس

آیینی منحصربه‌فرد که در آن یک شاهین زنده از طریق پیشگویی به عنوان تجلی زمینی حوروس انتخاب و طی مراسمی دقیق، با نمادهای سلطنتی تاج‌گذاری می‌شد . این جشن، بازآفرینی نمادین تاج‌گذاری فرعون و راهی برای حفظ پیوند با پادشاهی سنتی مصر در دوره بطلمیوسی بود .

کشف، حفاظت و بازیابی رنگ‌ها

از فراموشی تا کشفپس از ممنوعیت آیین‌های غیرمسیحی در سال 391 میلادی، معبد ادفو متروکه و به تدریج زیر لایه‌هایی از شن و خانه‌های روستایی مدفون شد . این امر به طرز شگفت‌انگیزی به حفظ استثنایی معماری و نقوش آن کمک کرد . در سال 1860، باستان‌شناس فرانسوی، آگوست ماریت، عملیات گسترده‌ای را برای آزادسازی معبد از زیر خاک آغاز کرد و این شاهکار معماری را به جهان آشکار ساخت .

پروژه‌های حفاظتی مدرن: پروژه ادفوامروزه، «پروژه ادفو»، یک همکاری مشترک بین مصر و آلمان، تلاش‌های گسترده‌ای را برای حفاظت و درک عمیق‌تر این میراث جهانی آغاز کرده است . یکی از دستاوردهای برجسته این پروژه، پاک‌سازی دقیق لایه‌های دوده از سقف‌ها و دیوارها بوده که برای اولین بار پس از هزاران سال، رنگ‌های اصلی و زنده نقوش نجومی را آشکار کرده است . این پروژه همچنین بر مستندسازی و ترجمه کامل کتیبه‌های بی‌شمار معبد متمرکز است .

خلاصه

معبد حوروس در ادفو، که ساخت آن در دوره بطلمیوسی (237 تا 57 پیش از میلاد) حدود 180 سال به طول انجامید، یکی از کامل‌ترین معابد باقی‌مانده از مصر باستان است . این معبد که به پرستش ثالوث ادفو (حوروس، حاثور و ایهی) اختصاص داشت، یک شاهکار معماری کیهان‌شناختی است . ساختار آن یک سفر نمادین از نور به تاریکی را بازنمایی می‌کند که از پایلون عظیم (نماد قدرت و مشروعیت فرعون) آغاز شده، از حیاط آفتاب‌گیر و تالارهای ستون‌دار (نماد جنگل ازلی) عبور کرده و به قدس‌الاقداس تاریک (نماد تپه آفرینش) ختم می‌شود . کتیبه‌های بی‌شمار این معبد، موسوم به «متون ادفو»، گنجینه‌ای از اطلاعات را در بر می‌گیرند:

• آیین‌های مذهبی: شرح دقیق جشن‌هایی مانند «وصال فرخنده»، «درام مقدس» (نبرد حوروس و سِت) و «تاج‌گذاری شاهین مقدس» .
• دانش تخصصی: دیوارهای کتابخانه و آزمایشگاه حاوی فهرستی از طومارها و دستورالعمل‌های دقیق عطرسازی هستند .
• آیین‌های ساخت و کیهان‌شناسی: جزئیات مراسم پایه‌گذاری معبد و تفسیر آن به عنوان «جزیره آفرینش» .این معبد که قرن‌ها مدفون بود، در سال 1860 توسط آگوست ماریت کشف شد . امروزه، به لطف پروژه‌های حفاظتی مدرن مانند «پروژه ادفو»، رنگ‌های اصلی نقوش آن دوباره آشکار شده و این مکان به عنوان یک منبع بی‌بدیل برای درک دین، علم و جامعه مصر هلنیستی شناخته می‌شود .