پارک ملی تیجوکا (Tijuca) در ریودوژانیرو - مجری سفرهای گردشگری

به گزارش مجری سفرهای گردشگری: پارک ملی تیجوکا (Tijuca) در نزدیکی شهر ریودوژانیرو، یکی از زیباترین جنگل های کشور برزیل و آمریکای جنوبی به شمار میرود و گفته می شود که بزرگترین منطقه جنگلی - مسکونی در جهان است. علی رغم اینکه تاریخ بنیاد شهر ریو به سال 1565 بازمی شود، پارک ملی تیجوکا و جنگل های آتلانتیک تا شروع قرن هجدهم میلادی، کاملاً دست نخورده و بکر به جای مانده بود. در این مقطع زمانی، با رایج شدن کشاورزی و توسعه آن در این منطقه ها از کشور برزیل، ابتدا کاشت و پرورش نیشکر در زمین های جنگلی شروع شده و سپس کشت قهوه نیز در این منطقه ها رایج شد. این موضوع رفته رفته سبب شد تا تغییراتی در اقلیم منطقه ایجاد شده و بخش هایی از جنگل های اطراف ریو با هدف تبدیل زمین های آن به مزارع نیشکر و قهوه، از بین برود.

این روند افزایش یافته و موجب فرسایش خاک، تحلیل رودخانه و ایجاد کانال های مختلف آب جهت راهنمایی آب مصرفی به مزارع شده و در نهایت در نیمه نخست قرن نوزدهم میلادی ساکنان شهر ریو با مشکل شدید کمبود آب روبه رو شدند. تمامی کوشش ها با هدف بهبود شرایط با شکست روبه رو شده و در نهایت در سال 1856 میلادی، مقامات شهر ریودوژانیرو تصمیم گرفتند تا کاربری زمین های اطراف شهر را به کلی تغییر داده و کلیه مزارع جمع آوری شود. در ادامه؛ در زمین های فوق با نظارت و دستور مستقیم توماس دی گاما (Tomás da Gama) فرماندار شهر، عملیات درختکاری انجام شد.

این ابتکارات مفید در راستای محیط زیست منطقه که در قرن نوزدهم میلادی انجام شد، موجبات تاسیس پارک ملی جنگلی تیجوکا را فراهم کرد و در نهایت یک سده بعد از آن، در سال 1961 میلادی، این رویا محقق شد. البته باید در نظر داشته باشید که تاسیس این پارک ملی؛ تنها با هدف اصلاح آبرسانی به شهر ریو انجام نشده و یکی از مهم ترین مواردی که مد نظر برنامه ریزان این پروژه قرار داشت، حفاظت از گونه های گیاهی و جانوری موجود در منطقه اطراف شهر ریو و جنگل های استوائی آتلانتیک بود.

سیمای جغرافیایی

پارک ملی تیجوکا (Tijuca) با تحولاتی که در  200 سال اخیر دیده بسیار جای دیدنی است، این پارک ماحصل رشد سریع مزارع در قرن هجدهم و برچیده شدن آنها در قرن نوزدهم و کاشت دوباره جنگل است.

در حال حاضر پارک ملی تیجوکا مساحتی بالغ بر 3 هزار و 951 هکتار از منطقه ها ماکیچو دا تیجوکا (Maciço da Tijuca) را در بر می گیرد که عمدتاً شامل منطقه ها کوهستانی است. این منطقه، بخش هایی از تپه ها و کوه های مشهور شهر را در خود جای داده است. این پارک دقیقاً در پشت باغ گیاهشناسی شهر ریو قرار گرفته و بر فراز ارتفاعات یک هزار و بیست و یک متری پیکو دا تیجوکا (Pico da Tijuca) واقع شده است. آب و هوای این منطقه عمدتاً متاثر از آب و هوای استوائی بوده و در طول سال دمائی میانه در آن ثبت شده و بیشتر بخش های این پارک ملی از جنگل های انبوه پوشیده شده است.

پوشش گیاهی و جانوری

در عملیات کاشت درختان در این منطقه ها طی قرن نوزدهم، انواع گونه های گیاهی و درختان مختلف از منطقه ها اطراف جمع آوری شده و در کنار گونه هایی نو در این محوطه کاشته شدند که این موضوع سبب شد تا امروزه شاهد وجود تنوع بسیار زیادی از انواع گونه های گیاهی در پارک ملی تیجوکا باشیم. در نتیجه این تغییر و تحولات ناشی از دخالت انسان که با افزوده شدن گونه هایی نو از درختان و گیاهان در این منطقه همراه بود، امروزه شاهد این موضوع هستیم که تنوع جانوری پارک ملی تیجوکا با سایر منطقه ها جنگلی آتلانتیک؛ فرق دارد.

البته باید در نظر داشت که در طول عصر استعمار در این منطقه ها، زندگی گیاهی و جانوری این منطقه ها عمدتاً تحت تاثیر رشد شهری و فعالیت های انسانی بوده و از این حیث آسیب دیده است. متاسفانه در نتیجه این موضوع، بعضی از گونه های جانوری این منطقه منقرض شده و علی رغم این موضوع هنوز انواع مختلف گیاهان، حیوانات و حشرات در این پارک جنگلی وجود دارد. انواع دوزیستان، خزندگان و به طور خاص مارها، پرندگان، پستانداران کوچک و... در این منطقه ها توانسته اند با زندگی در کنار انسان تطبیق یافته و به حیات خود ادامه دهند.

نکات تکمیلی:

1. تاریخچه پیش از احیا: قبل از تبدیل شدن به پارک ملی، منطقه تیجوکا بخشی از جنگل‌های بارانی آتلانتیک بود که قرن‌ها دست‌نخورده باقی مانده بود. این جنگل‌ها زیستگاه گونه‌های متنوعی از گیاهان و جانوران بودند که بسیاری از آن‌ها منحصر به این منطقه بودند. با این حال، با رشد شهر ریودوژانیرو و افزایش تقاضا برای زمین‌های کشاورزی، این اکوسیستم غنی به تدریج تخریب شد.
2. بحران زیست‌محیطی و آغاز احیا: در اواسط قرن 19، تخریب گسترده جنگل‌ها منجر به بحران آب در ریودوژانیرو شد. این بحران، مقامات شهر را بر آن داشت تا به فکر احیای جنگل‌های از دست رفته بیفتند. در سال 1861، امپراتور پدرو دوم دستور کاشت مجدد درختان در منطقه تیجوکا را صادر کرد. این پروژه بزرگ احیای جنگل، اولین تلاش در نوع خود در جهان بود.
3. روند احیا و چالش‌ها: احیای جنگل تیجوکا کار ساده‌ای نبود. مهندسان و باغبانان با چالش‌های متعددی از جمله انتخاب گونه‌های مناسب، مبارزه با فرسایش خاک و حفظ تنوع زیستی روبرو بودند. آن‌ها مجبور بودند بین استفاده از گونه‌های بومی و گونه‌های سریع‌الرشد خارجی تعادل برقرار کنند.
4. تأثیر بر اکوسیستم شهری: احیای جنگل تیجوکا تأثیر چشمگیری بر اکوسیستم شهری ریودوژانیرو داشت. این جنگل به عنوان "ریه‌های شهر" عمل می‌کند و نقش مهمی در تنظیم دما، کاهش آلودگی هوا و حفظ تنوع زیستی دارد. همچنین، منبع مهمی برای تأمین آب شیرین شهر است.
5. تنوع زیستی منحصر به فرد: پارک ملی تیجوکا امروزه میزبان بیش از 1600 گونه گیاهی و 350 گونه جانوری است. برخی از گونه‌های نادر و در معرض خطر مانند تامارین طلایی و تنبل سه‌انگشتی در این پارک زندگی می‌کنند. این تنوع زیستی، پارک را به یک آزمایشگاه طبیعی برای مطالعات اکولوژیکی تبدیل کرده است.
6. چالش‌های مدرن: علی‌رغم موفقیت در احیا، پارک ملی تیجوکا همچنان با چالش‌هایی روبروست. گسترش شهرنشینی، آلودگی، تغییرات اقلیمی و فشار گردشگری از جمله تهدیدهایی هستند که این اکوسیستم شکننده با آن‌ها مواجه است. مدیریت پایدار پارک نیازمند تعادل بین حفاظت و استفاده انسانی است.
7. نقش در گردشگری: پارک ملی تیجوکا یکی از جاذبه‌های اصلی گردشگری ریودوژانیرو است. مجسمه مسیح نجات‌دهنده، یکی از عجایب هفتگانه جدید جهان، در این پارک قرار دارد. علاوه بر این، پارک امکانات متنوعی برای پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری و مشاهده حیات وحش ارائه می‌دهد.
8. مدل جهانی برای احیای شهری: موفقیت پارک ملی تیجوکا آن را به مدلی برای پروژه‌های احیای شهری در سراسر جهان تبدیل کرده است. شهرهایی مانند سنگاپور و نیویورک از تجربیات تیجوکا برای احیای فضاهای سبز خود استفاده کرده‌اند.
9. آموزش و تحقیقات: پارک ملی تیجوکا نقش مهمی در آموزش زیست‌محیطی و تحقیقات علمی ایفا می‌کند. مراکز بازدیدکنندگان، برنامه‌های آموزشی و همکاری با دانشگاه‌ها، آگاهی عمومی درباره اهمیت حفظ تنوع زیستی و اکوسیستم‌های شهری را افزایش می‌دهند.
10. آینده پایدار: برنامه‌ریزی برای آینده پایدار پارک ملی تیجوکا شامل استراتژی‌های مختلفی است. از جمله این استراتژی‌ها می‌توان به گسترش مناطق حفاظت‌شده، بهبود ارتباطات اکولوژیکی با سایر مناطق جنگلی، و افزایش مشارکت جامعه محلی در حفاظت از پارک اشاره کرد.

سخن پایانی

پارک ملی تیجوکا نمونه‌ای درخشان از قدرت طبیعت در بازیابی خود و نقش مثبت انسان در این فرآیند است. این پارک نه تنها یک گنجینه زیست‌محیطی برای برزیل، بلکه الهام‌بخشی جهانی برای احیای اکوسیستم‌های شهری است. درس‌های آموخته شده از تیجوکا می‌تواند راهنمایی ارزشمند برای شهرهایی باشد که در تلاشند تعادلی بین توسعه شهری و حفظ طبیعت برقرار کنند. با نگاهی به آینده، حفاظت و توسعه پایدار این پارک نه تنها برای ریودوژانیرو، بلکه برای کل سیاره ما حیاتی است.