موزه هنر اسلامی قاهره: گنجینه ای از گردآوری، بازآفرینی و مقاومت فرهنگی - مجری سفرهای گردشگری

به گزارش مجری سفرهای گردشگری: تاریخچه و گردآوری مجموعه: گنجینه‌ای از سراسر جهان اسلام

ایده اولیه تأسیس موزه‌ای برای گردآوری و حفظ آثار هنری اسلامی به دوران "خدیوی اسماعیل" در سال 1869 میلادی بازمی‌گردد . این ایده در سال 1881 در دوران "خدیوی توفیق" با تأسیس "خانه هنر عرب" در ایوان شرقی مسجد الحاکم بامرالله، به واقعیت پیوست . مجموعه اولیه شامل آثاری بود که از بناهای تاریخی دیگر مانند مساجد و همچنین از طریق کاوش‌های باستان‌شناسی، به ویژه در منطقه فسطاط (اولین پایتخت اسلامی مصر)، به دست آمده بودند .

با افزایش چشمگیر آثار، ساختمان کنونی موزه در میدان باب الخلق قاهره در 28 دسامبر 1903 در دوران "خدیوی عباس حلمی دوم" افتتاح شد . در سال 1952، به دلیل وجود آثار هنری فراوان از مسلمانان غیرعرب، نام آن به "موزه هنر اسلامی" تغییر یافت . مجموعه عظیم موزه که بیش از 100,000 شیء را در بر می‌گیرد، حاصل گردآوری از منابع گوناگون در طول بیش از یک قرن است :

• انتقال از بناهای تاریخی: بسیاری از اشیاء اولیه از مساجد، مدارس و دیگر بناهای تاریخی اسلامی در مصر به این مکان منتقل شدند تا به صورت متمرکز محافظت شوند .
• حفاری‌های باستان‌شناسی: کاوش‌ها، به ویژه در منطقه فسطاط، منجر به کشف و افزودن آثار مهمی به مجموعه شد .
• خرید و اهدا: بخشی از مجموعه از طریق خرید از مجموعه‌داران خصوصی یا دریافت هدایا از شاهزادگان و علاقه‌مندان به هنر اسلامی در سراسر جهان گردآوری شده است .

این گنجینه وسیع، تمام دوره‌های تاریخ اسلام و گستره جغرافیایی وسیعی از اسپانیا (اندلس) و شمال آفریقا در غرب تا هند، ایران و چین در شرق را پوشش می‌دهد .

معماری نئو مملوک: احیای هویت مصری

ساختمان موزه که در سال 1903 افتتاح شد، خود یک اثر هنری برجسته و نمونه‌ای شاخص از سبک معماری نئو مملوک (احیای مملوکی) است . این بنا توسط معمار ایتالیایی، آلفونسو مانسکالو (Alfonso Maniscalco)، طراحی شد . انتخاب این سبک، ریشه در جریانات فرهنگی و ملی‌گرایانه عمیق آن دوره داشت که به دنبال احیای "عصر طلایی" تاریخ مصر در دوره مملوکیان بود . ورودی اصلی با الهام از معماری مساجد و مدارس مملوکی، با سردر مقرنس‌کاری شده و نمای خارجی با سنگ‌کاری‌های دقیق و تکنیک ابلق (نوارهای متناوب سنگ‌های رنگی) آراسته شده است .

پروژه بازسازی بزرگ (2002-2010): تحولی در طراحی و زیرساخت

موزه در سال 2002 برای یک پروژه بازسازی جامع و هشت ساله بسته شد و در آگوست 2010 با چهره‌ای نوین بازگشایی گردید . این پروژه که با هزینه‌ای بین 10 تا 15 میلیون دلار و با همکاری استودیو طراحی فرانسوی "آدرین گاردر" (Adrien Gardère)، بخش اسلامی موزه لوور و بنیاد فرهنگی آقاخان انجام شد، اهداف متعددی را دنبال می‌کرد :

• اهداف اصلی: هدف اصلی، فراتر از یک مرمت ساده، ایجاد یک «سناریوی نمایشی جدید» و مدرن‌سازی کامل زیرساخت‌های موزه بود . این پروژه به دنبال احیای تناسبات معماری باشکوه ساختمان، بهبود جریان حرکت بازدیدکنندگان و ایجاد گفتگوی بصری میان تالارها بود .
• تغییرات در طراحی و زیرساخت:
  • طراحی داخلی: ویترین‌های نمایش جدیدی که توسط شرکت ایتالیایی Goppion ساخته شدند، با شیشه و سنگی به رنگ خاکستری ترکیه‌ای، هماهنگ با کفپوش‌ها، طراحی شدند تا کمترین مانع بصری را ایجاد کنند .
  • نورپردازی: استفاده هوشمندانه از نور طبیعی از طریق طراحی «کلسترا» (شبکه‌های تزئینی)، در کنار سیستم‌های نورپردازی مدرن، فضایی دلنشین برای نمایش آثار فراهم آورد .
  • زیرساخت: زیرساخت‌های موزه با افزودن یک ساختمان اداری جدید، کتابخانه تخصصی و بخش مرمت و بازسازی، توسعه یافت و دفاتر اداری به این ساختمان جدید منتقل شدند تا فضای بیشتری برای نمایش آثار فراهم شود .

فاجعه انفجار 2014 و سناریوی جدید نمایش آثار

در 24 ژانویه 2014، یک انفجار خودروی بمب‌گذاری شده که مقر پلیس در خیابان مقابل را هدف قرار داده بود، خسارات بسیار سنگینی به نمای موزه و 179 اثر تاریخی ارزشمند آن وارد کرد . پس از یک تلاش بین‌المللی سه ساله برای مرمت، موزه در ژانویه 2017 با حضور رئیس‌جمهور مصر، عبدالفتاح السیسی، بار دیگر بازگشایی شد . این بازگشایی نمادی از غلبه مصر بر تروریسم و تعهد این کشور به حفظ میراث فرهنگی تلقی شد .

چیدمان آثار: سفری در تاریخ و مفاهیم

در بازگشایی جدید، تعداد آثار در معرض نمایش از حدود 1,500 قطعه به 4,400 قطعه افزایش یافت که در 25 گالری به نمایش گذاشته شده‌اند . چیدمان جدید بر اساس یک سازماندهی ترکیبی (زمانی، جغرافیایی و موضوعی) صورت گرفته و موزه به دو بال اصلی تقسیم می‌شود :

• بال شمالی (راست): رویکرد زمانی-جغرافیاییاین بخش، بازدیدکنندگان را به سفری در طول تاریخ هنر و معماری اسلامی در قاهره می‌برد و آثار را به ترتیب دوره‌های تاریخی اموی، عباسی، فاطمی، ایوبی، مملوکی و عثمانی به نمایش می‌گذارد .

• بال جنوبی (چپ): رویکرد موضوعی-جغرافیاییاین بخش به مضامین جهانی هنر اسلامی می‌پردازد و شامل تالارهایی با موضوعات مشخص است :

  • علوم اسلامی (نجوم، پزشکی و ابزارهای جراحی)
  • آب و باغ
  • کتیبه‌نگاری و خوشنویسی
  • هنر تدفین
  • نور و رنگ
  • هندسه
  • سکه‌ها، سلاح‌ها، منسوجات و فرش‌هااین بال همچنین آثاری از مناطق دیگر جهان اسلام مانند ایران و ترکیه را در خود جای داده است . تالارهای موضوعی جدید، تجربه بازدید را از یک مرور صرفاً تاریخی به یک کاوش عمیق مفهومی تبدیل کرده‌اند .

روایت تخریب و تولد دوباره: برچسب‌های طلایی

از 179 اثر آسیب‌دیده در انفجار، 169 قطعه با تلاش متخصصان مرمت شدند . این اشیاء مرمت‌شده اکنون با یک برچسب طلایی مشخص شده‌اند و در کنار تصاویر آسیب‌های وارده به نمایش گذاشته شده‌اند . این برچسب‌ها نه تنها داستان تخریب و تولد دوباره این آثار را روایت می‌کنند، بلکه به گفته مقامات مصری، نمادی از "پیروزی مصر در برابر تروریسم" و مقاومت فرهنگی هستند .

گنجینه‌های شاخص

در میان 4,400 اثر به نمایش درآمده، برخی از شاهکارها عبارتند از:

• قدیمی‌ترین دینار طلای اسلامی: ضرب شده در سال 77 هجری (697 میلادی) در دوران خلافت عبدالملک بن مروان اموی .
• ابریق مروان بن محمد: ابریق برنزی منسوب به آخرین خلیفه اموی (قرن 8 میلادی) .
• قرآن‌های تاریخی: شامل نسخه‌های بسیار نادری از دوره اموی که بر روی پوست آهو کتابت شده‌اند .
• شیشه میناکاری شده: مجموعه‌ای کمیاب از چراغ‌های مسجد میناکاری شده از دوره‌های ایوبی و مملوکی .
• آثار چوبی و فلزی مملوکی: شامل منبرها، درهای منبت‌کاری شده و شمعدان‌های مرصع‌کاری شده با طلا و نقره .
• سرامیک ایرانی و عثمانی: شامل یک پنل کاشی‌کاری عثمانی از قرن هفدهم که کعبه را به تصویر می‌کشد .

اطلاعات عملی بازدید

• مکان: میدان باب الخلق، تقاطع خیابان پورسعید و خیابان محمدعلی، قاهره، مصر.
• ساعات کار:
  • شنبه تا پنجشنبه: از ساعت 9:00 صبح تا 5:00 بعد از ظهر (آخرین ورود ساعت 4:00 بعد از ظهر) .
  • جمعه: از ساعت 9:00 صبح تا 11:30 صبح و از 1:30 بعد از ظهر تا 5:00 بعد از ظهر .
  • در ماه رمضان: ساعات کاری از 9:00 صبح تا 3:00 بعد از ظهر است .
• قیمت بلیط:
  • گردشگران خارجی: بزرگسالان 340 پوند مصر، دانشجویان 170 پوند مصر .
  • شهروندان مصری و عرب: بزرگسالان 20 پوند مصر، دانشجویان 10 پوند مصر .
  • ورود برای کودکان زیر 6 سال رایگان است .
  • بازدید برای مصری‌ها و اعراب بالای 60 سال و شهروندان مصری دارای معلولیت رایگان است.
• تورهای با راهنما: تورهای با راهنما در دسترس هستند و برای درک عمیق‌تر آثار توصیه می‌شوند .
• دسترسی برای افراد دارای معلولیت: موزه برای افراد با ویلچر قابل دسترسی است. یک ورودی جانبی با رمپ برای این منظور در نظر گرفته شده است .
• قوانین عکاسی:
  • عکاسی با تلفن همراه بدون استفاده از فلاش رایگان و مجاز است .
  • استفاده از فلاش به دلیل آسیب رساندن به آثار اکیداً ممنوع است .
  • عکاسی حرفه‌ای نیازمند دریافت مجوز قبلی و پرداخت هزینه است .

خلاصه

موزه هنر اسلامی قاهره که در سال 1903 تأسیس شد، بزرگترین مجموعه هنر اسلامی در جهان با بیش از 100,000 اثر است که از طریق انتقال از بناهای تاریخی، حفاری، خرید و اهدا گردآوری شده‌اند . ساختمان موزه خود یک شاهکار معماری نئو مملوک است . این موزه دو دوره بازسازی بزرگ را پشت سر گذاشته است: یک نوسازی جامع بین سال‌های 2002 تا 2010 با هدف مدرن‌سازی و ایجاد سناریوی نمایشی جدید ، و یک مرمت سه ساله پس از آسیب شدید در انفجار تروریستی 2014 .

موزه در سال 2017 با یک چیدمان نوین بازگشایی شد که 4,400 اثر را در 25 گالری به نمایش می‌گذارد . این چیدمان ترکیبی از رویکرد زمانی (در بال شمالی) و موضوعی (در بال جنوبی) است که به موضوعاتی چون علوم، هندسه و هنر مناطق مختلف مانند ایران و ترکیه می‌پردازد . 169 اثر مرمت‌شده از انفجار با "برچسب طلایی" مشخص شده‌اند تا داستان تخریب و تولد دوباره را روایت کنند . این موزه با داشتن کتابخانه تخصصی و مرکز مرمت، یک قطب علمی و آموزشی مهم نیز محسوب می‌شود . اطلاعات بازدید شامل قیمت بلیط (340 پوند مصر برای گردشگران خارجی)، ساعات کار مشخص (9 صبح تا 5 عصر) و تسهیلات دسترسی برای افراد دارای معلولیت در دسترس است . امروزه، موزه هنر اسلامی قاهره نه تنها یک گنجینه هنری، بلکه نمادی از استقامت فرهنگی و هویت ملی مصر است .