موزه مومیایی در اقصر، مصر: سفری به دنیای اسرارآمیز زندگی پس از مرگ - مجری سفرهای گردشگری

به گزارش مجری سفرهای گردشگری: فلسفه طراحی و چیدمان روایی: سفری به دنیای پس از مرگ

موزه مومیایی در ساختمانی مدرن در امتداد کورنیش نیل و در نزدیکی معبد اقصر واقع شده است . طراحی داخلی آن به شکلی هوشمندانه، ترکیبی از سبک موزه‌های مدرن و فضای رازآلود مقبره‌های باستانی است . این فضا که عمدتاً از یک سالن اصلی با حدود 150 اثر باستانی تشکیل شده، تجربه‌ای متمرکز و عمیق را برای بازدیدکننده فراهم می‌کند .

• نورپردازی و فضا: نورپردازی کم و متمرکز (Spotlight) بر روی هر اثر، فضایی دراماتیک، اسرارآمیز و غوطه‌ورکننده، شبیه به ورود به یک آرامگاه واقعی، ایجاد می‌کند . این حس صمیمیت و تمرکز به بازدیدکنندگان اجازه می‌دهد تا جزئیاتی را که ممکن است در موزه‌های بزرگتر نادیده گرفته شوند، کشف کنند و در عین حال از آثار حساس در برابر نور شدید محافظت شود .
• روایت بصری و چیدمان ویترین‌ها: چیدمان موزه به گونه‌ای طراحی شده است که بازدیدکننده را به یک سفر آموزشی گام به گام در فرآیند مومیایی کردن می‌برد . این روایت از طریق 19 ویترین که در 11 موضوع اصلی دسته‌بندی شده‌اند، بیان می‌شود . سفر بصری با نمایش خدایان مرتبط با مرگ مانند «اوزیریس» و «آنوبیس» آغاز می‌شود . سپس، بازدیدکننده با ابزارهای جراحی، موادی مانند نمک ناترون برای خشک کردن بدن، و نوارهای کتانی برای پیچیدن مومیایی آشنا می‌شود . در ادامه، تابوت‌ها، کوزه‌های کانوپیک و مومیایی حیوانات به نمایش گذاشته شده‌اند . این ترتیب دقیق، روایت را از باورهای مذهبی (چرایی) به فرآیندهای فنی (چگونگی) هدایت کرده و درک جامعی از این آیین پیچیده ارائه می‌دهد .

بخش‌های اصلی و گنجینه‌های موزه

موزه با فضایی نسبتاً کوچک اما پربار، بازدیدکنندگان را به سفری در مراحل مختلف این آیین باستانی می‌برد.

1. ابزارهای مومیایی و خدایان مرتبط

یکی از جذاب‌ترین بخش‌های موزه، ویترین‌هایی است که ابزارهای مورد استفاده در فرآیند مومیایی کردن را به نمایش می‌گذارند . این مجموعه شامل قلاب‌های برنزی برای خارج کردن مغز، کاردک‌ها، چاقوها، ملاقه‌ها و موادی چون نمک ناترون و رزین‌ها است . در کنار این ابزارها، مجسمه‌هایی از خدایان کلیدی مانند آنوبیس (خدای مومیایی) و ازیریس (فرمانروای دنیای مردگان) قرار دارند که زمینه مذهبی این فرآیند را روشن می‌کنند .

2. مومیایی‌های انسانی و حیوانی

این موزه میزبان چندین مومیایی است که به خوبی حفظ شده‌اند و درک بهتری از نتیجه نهایی این فرآیند ارائه می‌دهند.

مومیایی ماسهرتا: کاهن اعظم قدرتمند تبس

برجسته‌ترین اثر موزه، مومیایی کاملاً سالم "ماسهرتا" (Masaharta)، کاهن اعظم آمون از دودمان بیست و یکم است . او شخصیتی کلیدی در دوره سوم میانی مصر بود و تقریباً بین سال‌های 1054 تا 1045 پیش از میلاد حکومت می‌کرد .

• خانواده و قدرت: ماسهرتا پسر "پینجم اول" بود که به عنوان کاهن اعظم و حاکم عملی مصر علیا، خود را فرعون نامید و سپس مقام کاهنی را به پسرش واگذار کرد . در این دوره، مصر به دو بخش تقسیم شده بود: فرعون در شمال (تانیس) و کاهنان اعظم به عنوان حاکمان بالفعل در جنوب (تبس) قدرت داشتند .
• اهمیت تاریخی: او علاوه بر مقام مذهبی، عنوان "ژنرال ارتش" را نیز داشت . یکی از اقدامات مهم او، نظارت بر مرمت و دفن مجدد مومیایی آمنهوتپ اول برای محافظت از آن در برابر غارتگران بود .
• مومیایی و اکتشافات: مومیایی او در سال 1881 در انبار سلطنتی دیرالبحری (DB320) کشف شد . بررسی‌ها نشان می‌دهد که او مردی بسیار درشت‌هیکل بوده و صورتش با اخرای قرمز رنگ‌آمیزی شده بود .

اسرار مومیایی حیوانات

مومیایی کردن حیوانات، که پدیده‌ای تقریباً منحصر به مصر باستان است، ریشه در باورهای عمیق مذهبی داشت . این کار به دلایل مختلفی انجام می‌شد: حیوانات خانگی محبوب، غذای آخرت، پیشکش‌های نذری برای خدایان (رایج‌ترین دلیل)، و تجسم زمینی خدایان . در این موزه می‌توان مومیایی‌هایی از حیوانات زیر را مشاهده کرد:

• گربه: نماد الهه "باستت" .
• قوچ: نماد خدایان "آمون" و "خنوم" .
• بابون: مرتبط با خدای خرد "تحوت" .
• کروکودیل: یکی از شاخص‌ترین ویترین‌ها به یک تمساح غول‌پیکر مومیایی‌شده اختصاص دارد که نماد خدای قدرتمند «سوبک» است . سوبک، خدای تمساح‌شکل، با رود نیل، باروری و قدرت فرعونی مرتبط بود و پرستش او به ویژه در تبس (اقصر امروزی) اهمیت داشت . مصریان با پرستش و مومیایی کردن تمساح‌ها، به دنبال جلب رضایت خدای سوبک بودند تا از خود در برابر خطرات رود نیل و حملات تمساح‌ها محافظت کنند .

3. اشیاء تدفین: از ظروف کانوپیک تا دروازه‌های ابدیت

ظروف کانوپیک (Canopic Jars)

چهار کوزه که برای نگهداری اندام‌های داخلی مومیایی‌شده (کبد، ریه‌ها، معده و روده‌ها) استفاده می‌شد . حفاظت از هر کوزه به یکی از چهار پسر هوروس سپرده شده بود .

• ایمستی (Imsety): سر انسان، محافظ کبد .
• هاپی (Hapi): سر بابون، محافظ ریه‌ها .
• دوآموتِف (Duamutef): سر شغال، محافظ معده .
• قِبِح‌سِنوف (Qebehsenuef): سر شاهین، محافظ روده‌ها .

تخت مومیایی: بستری برای گذار به ابدیت

یکی از شاخص‌ترین اشیاء موزه، تخت مومیایی است که از مقبره KV63 در دره پادشاهان کشف شده و ترکیبی هوشمندانه از کارایی عملی و نمادگرایی مذهبی است .

• عملکرد و طراحی فیزیکی: این تخت چوبی با طول حدود 170 سانتی‌متر، دارای یک شیب 5 سانتی‌متری از سر به سمت پا است . این طراحی هوشمندانه برای تسهیل تخلیه مایعات بدن و مواد شستشو در طی فرآیند مومیایی کردن، به ویژه در مرحله 40 روزه خشک کردن با نمک ناترون، حیاتی بود . این تخت‌ها در کارگاه‌های ویژه‌ای به نام «وابت» (wabet) استفاده می‌شدند .
• مواد و تزئینات نمادین: تخت موجود در موزه از چوب (مانند انجیر و گز) ساخته شده و با کتان پوشانده شده است . برجسته‌ترین ویژگی آن، سرهای کنده‌کاری‌شده شیر و شیر ماده در دو انتهای آن است . شیر در مصر باستان نماد قدرت، سلطنت و محافظت بود . حضور این نماد دو کارکرد اصلی داشت:
  • محافظت: شیر به عنوان یک نگهبان قدرتمند، از متوفی در حالت آسیب‌پذیری‌اش در طول فرآیند مومیایی و سفر به دنیای زیرین محافظت می‌کرد .
  • تولد دوباره: مصریان باور داشتند که خورشید هر روز از میان دو شیر که افق شرق و غرب را نگهبانی می‌کنند، طلوع می‌کند . بنابراین، قرار گرفتن متوفی بر روی این تخت، نمادی از ورود او به یک فرآیند دگردیسی و تولد دوباره در زندگی پس از مرگ بود .

تابوت‌ها: خانه‌های ابدی و دروازه‌های جاودانگی

تابوت‌ها در مصر باستان صرفاً محفظه نبودند، بلکه «خانه‌هایی ابدی» و ابزارهایی جادویی برای تضمین بقای روح (Ka) و شخصیت (Ba) متوفی به شمار می‌رفتند . نقوش، کتیبه‌ها و رنگ‌های به کار رفته بر روی تابوت‌های موزه، مانند تابوت کاهن اعظم «ماسهرتا»، اطلاعات دقیقی درباره هویت، مقام و باورهای صاحبشان ارائه می‌دهند .

• نقوش و کتیبه‌ها: سطوح داخلی و خارجی تابوت‌ها با تصاویر خدایان محافظ (مانند اوزیریس، آنوبیس، ایسیس و نفتیس)، طلسم‌ها و متونی از «کتاب مردگان» پوشانده می‌شد . این متون راهنمایی برای غلبه بر خطرات دنیای زیرین (دوات) و موفقیت در مراسم «وزن کردن قلب» بودند . همچنین نام و عناوین متوفی برای شناسایی توسط روح و نشان دادن مقام اجتماعی او حک می‌شد .
• زبان نمادین رنگ‌ها: هر رنگ معنای عمیقی داشت:
  • زرد و طلایی: نماد گوشت خدایان، جاودانگی و خورشید؛ برای تأکید بر طبیعت الهی متوفی .
  • سبز: نماد زندگی، حاصلخیزی و تولد دوباره؛ رنگ اوزیریس به نشانه رستاخیز .
  • سیاه: نمادی مثبت از لای حاصلخیز نیل، تجدید حیات و رستاخیز .
  • قرمز: رنگی دوگانه؛ نماد زندگی و انرژی و همچنین خطر و هرج و مرج، اما در هنر تدفین به عنوان رنگی محافظ به کار می‌رفت .
  • سفید: نماد پاکی، تقدس و حقیقت .
  • آبی: نماد آسمان، آب‌های اولیه و الوهیت.

فرآیند 70 روزه مومیایی کردن: هنر و علم جاودانگی

موزه به طور کامل مراحل 70 روزه مومیایی کردن را شرح می‌دهد . این فرآیند پیچیده ترکیبی از تکنیک‌های دقیق جراحی و آیین‌های مذهبی بود که در کارگاه‌های ویژه انجام می‌شد .

مرحله اول: پاکسازی و تخلیه اندام‌های داخلی (حدود 4 روز)

• خارج کردن مغز: کاهنان با استفاده از قلاب‌های فلزی بلند، از طریق سوراخ بینی وارد جمجمه شده و بافت مغز را که بی‌اهمیت تلقی می‌شد، به صورت مایع خارج می‌کردند .
• خارج کردن احشاء: با ایجاد برشی در سمت چپ شکم، اندام‌هایی مانند ریه‌ها، کبد، معده و روده‌ها را خارج می‌کردند .
• چرا قلب باقی می‌ماند؟ قلب به عنوان مرکز هوش و احساسات، همواره در بدن باقی می‌ماند تا در روز داوری در برابر «پر حقیقت» وزن شود .

مرحله دوم: خشک کردن کامل جسد با نمک ناترون (حدود 40 روز)

پس از شستشوی حفره‌های بدن با شراب خرما، بدن به طور کامل در توده‌ای از نمک ناترون پوشانده می‌شد . این نمک تمام مایعات و چربی‌های بدن را جذب کرده و با از بین بردن باکتری‌ها، جسد را کاملاً خشک می‌کرد و وزن آن را تا 75 درصد کاهش می‌داد .

مرحله سوم: پیچیدن بدن و قرار دادن طلسم‌ها (حدود 15-26 روز)

پس از خشک شدن، بدن دوباره شسته و با روغن‌ها و رزین‌های معطر پوشانده می‌شد . سپس بدن در صدها متر نوار کتانی پیچیده می‌شد و در میان لایه‌ها، طلسم‌های محافظ متعددی قرار داده می‌شد .

• اسکاراب قلب: مهم‌ترین این طلسم‌ها، «اسکاراب قلب» بود که به شکل سوسک سرگین‌غلتان (نماد تولد دوباره) ساخته و بر روی قلب قرار می‌گرفت . بر روی آن دعایی از «کتاب مردگان» حک می‌شد که از قلب می‌خواست تا در روز داوری علیه صاحب خود شهادت ندهد .

آیین «گشودن دهان»: فعال‌سازی حواس برای زندگی ابدی

پس از اتمام مومیایی، آیین «گشودن دهان» (وپِت-ر) برای بازگرداندن جادویی حواس پنج‌گانه به متوفی اجرا می‌شد تا روح بتواند دوباره در جسم ساکن شود . این مراسم با استفاده از ابزارهای مقدس و خواندن اورادی از کتاب مردگان انجام می‌شد .

اطلاعات بازدید

• موقعیت: موزه در کورنیش نیل، شمال معبد اقصر و روبروی هتل مینا پالاس قرار دارد .
• ساعات بازدید: ساعات کاری در فصول تابستان و زمستان و همچنین در ماه رمضان متفاوت است. به طور کلی موزه یک نوبت صبح و یک نوبت عصر باز است.
  • ساعات کاری تابستان: 9:00 تا 14:00 و 17:00 تا 21:00.
  • ساعات کاری زمستان: 9:00 تا 13:00 و 17:00 تا 20:00.
• قیمت بلیط: هزینه بلیط برای گردشگران خارجی بزرگسال 220 پوند مصر و برای دانشجویان 110 پوند مصر است (قیمت‌ها ممکن است تغییر کنند).
• مدت زمان بازدید: به دلیل کوچک بودن موزه، بازدید از آن معمولاً بین 30 تا 60 دقیقه زمان می‌برد.
• نکات: موزه دارای تهویه مطبوع است که آن را به گزینه‌ای عالی برای فرار از گرمای ظهر اقصر تبدیل می‌کند.

خلاصه

موزه مومیایی اقصر یک مرکز فرهنگی و آموزشی منحصربه‌فرد است که به عنوان تنها موزه تخصصی جهان در این زمینه، به یکی از مهم‌ترین آیین‌های مصر باستان می‌پردازد . این موزه با طراحی هوشمندانه و روایی خود، بازدیدکنندگان را به سفری گام به گام در فرآیند مومیایی کردن می‌برد . چیدمان هدفمند ویترین‌ها و نورپردازی دراماتیک، فضایی شبیه به مقبره ایجاد کرده و درک عمیقی از باورهای مصریان باستان درباره زندگی پس از مرگ ارائه می‌دهد . این موزه با ارائه جزئیات دقیق از فرآیند 70 روزه مومیایی، از جمله خارج کردن اندام‌ها، نقش حیاتی نمک ناترون، و فرآیند پیچیده پیچیدن بدن با طلسم‌های محافظ، بینشی عمیق از تکنیک‌های علمی و باورهای پیچیده مذهبی مصریان فراهم می‌کند . علاوه بر این، با نمایش و تحلیل اشیاء برجسته‌ای چون مومیایی کاهن اعظم "ماسهرتا"، تخت مومیایی با طراحی کاربردی و نمادین، و تابوت‌های رنگارنگ که زبان بصری پیچیده‌ای از هویت، مقام و باورهای مذهبی را آشکار می‌سازند، این موزه کوچک اما غنی، به آثار خود هویت تاریخی می‌بخشد . این موزه مکملی ضروری برای بازدید از مقبره‌ها و معابد بزرگ اقصر است و به بازدیدکنندگان اجازه می‌دهد تا با جنبه‌ای عمیق‌تر از تمدنی که در جستجوی جاودانگی بود، ارتباط برقرار کنند.