رازهای مجسمه ابوالهول: کهن ترین معمای جهان باستان - مجری سفرهای گردشگری

به گزارش مجری سفرهای گردشگری: مجسمه بزرگ ابوالهول (Great Sphinx) که بخش زیادی از عمر خود را در زیر شن های بیابان های مصر گذرانده، همیشه با رمز و رازهایی حول خود، دست به گریبان بوده و حدس های زیادی در خصوص قدمت و هدف از ساخت، روش ساخت، سالن ها و دالان های مخفی درونی، نقشش در پیشگویی ها و ارتباط با اهرام ثلاثه مصر که به مقدار خودش اسرار آمیز بوده، روبرو بوده است. این مجسمه که یکی از مهمترین دیدنی های مصر و یکی از مشهورترین دیدنی های دنیا است، دلیل اصلی سفر بسیاری از افراد به سرزمین شگفت انگیز مصر محسوب می گردد. البته که کشف راز ساخت اهرام ثلاثه مصر نیز پای بسیاری از افراد ماجراجو را به قاهره می کشاند. بسیاری از این تئوری پردازی ها نتیجه درماندگی و پاسخ نداشتن مصر شناسان و باستان شناسانی بوده که برای تئوری های خود از کوچکترین شواهد و مدارک استفاده نموده اند.

راز مجسمه ابوالهول

مجسمه ابوالهول که رو به شرق و محل طلوع آفتاب در منطقه قرار گرفته است در فلات جیزه، در حدود 10 کیلومتری غرب قاهره و سواحل غربی رود نیل واقع شده است. در گذشته پادشاهان و فرعون های مصر به عنوان نمادی از خدای آفتاب، این مجسمه را پرستش می کردند و آن را هورِم آخت (Hor-Em-Akhet) به معنای هوروس افق می نامیدند. هوروس (Horus) یکی از خدایان مصر باستان با بدنی انسانی و سری مانند شاهین بود که به عنوان خدای پادشاهی، آفتاب و آسمان شناخته می شد. مجسمه ابوالهول در بخشی از قبرستان شهر تاریخی ممفیس، مرکز قدرت و فرمانروایی فراعنه مصر و در فاصله ای کوتاه از اهرام بزرگ ثلاثه قرار گرفته است.

این بنا، بزرگ ترین بنای به جای مانده از دنیای باستان است که طول آن 73.5 متر و ارتفاع آن در بعضی جاها به 20 متر می رسد. بخش هایی از اورائوس (uraeus) -مار کبرای مقدسی که از نیروهای شیطانی محافظت می کرد- بینی و ریش معروف مجسمه از بین رفته اند؛ این ریش اکنون در موزه بریتانیا به نمایش گذاشته شده است. پهن شدگی های اجرا شده در ناحیه سر مجسمه بخشی از دستمال سر سلطنتی است. اگر چه مجسمه ابوالهول به دلیل هزاران سال فرسایش آسیب جدی دیده است، رگه هایی از رنگ اولیه را می توان در نزدیکی یکی از گوش های آن دید. باور باستان شناسان بر این است که صورت ابوالهول در ابتدا به رنگ سرخ تیره بوده است. مقبره کوچکی که بین دست های مجسمه قرار گرفته است حاوی چندین لوحه سنگی حکاکی شده است که به وسیله فراعنه و برای ادای احترام به خدای خورشید در این مکان قرار داده شده اند.

رویای فرعون

اما شاید بپرسید که راز مجسمه ابوالهول چیست یا هدف از ساخت مجسمه ای با این ابعاد چه بوده است. ابوالهول به دلیل قدمت زیاد خود و در نتیجه گذر زمان، آسیب های انسانی و آلودگی های امروزی خسارات زیادی دیده است. در واقع، چیزی که این بنای خارق العاده را از نابودی کامل نجات داده این بود که برای بخش بزرگی از عمر خود در زیر شن های صحرا دفن شده بوده است. در هزاره های اخیر کوشش های زیادی برای بازسازی ابوالهول اجرا شده که اولین آن ها در سال 1400 قبل از میلاد مسیح به وسیله فرعون توثموسیس پانزدهم (Tuthmosis IV) صورت گرفت. بعد از خوابیدن در زیر سایه مجسمه ابوالهول در جریان یک شکار، فرعون در خواب می بیند که این غول بزرگ الجثه سنگی، به دلیل شن هایی که اطراف آن را فرا گرفته اند در حال خفه شدن است و در خواب به فرعون می گوید که اگر او را از دل شن ها بیرون بیاورد حکومت مصر علیا و سفلی را به طور کامل بدست خواهد آورد. در میان دست های مجسمه سنگ نوشته ای از جنس گرانیت قرار گرفته است که داستان خواب فرعون مذکور روی آن نقش بسته است. در خاتمه سال 2010 میلادی در جریان یک خاک برداری روتین در منطقه اطراف مجسمه، باستان شناسان مصری یک بخش بزرگ متشکل از دیوارهای آجری گلی را یافتند که بخشی از یک دیوار بزرگ تر به طول 132 متر در اطراف مجسمه ابوالهول بود. باستان شناسان بر این باورند که این دیوار به وسیله توثموسیس پانزدهم پس از خواب معروفش و برای محافظت از ابوالهول در برابر بادهای بیابان ساخته شده است. بعد از بیرون کشیدن کامل مجسمه از دل شن ها و به دستور فرعون توثموسیس پانزدهم و علیرغم دیوار بلندی که اطراف آن ساخته شده بود، این مجسمه بار دیگر به زیر شن رفت. وقتی که ناپلئون در سال 1798 میلادی به مصر رسید، ابوالهول را بدون بینی یافت. اما سوال این است که چرا مجسمه ابوالهول بینی ندارد؟ نقاشی های مربوط به قرن هجدهم از این مجسمه نشان می دهد که بینی ابوالهول مدت ها قبل از فتح مصر بدست ناپلئون از بین رفته بود و بعضی این نقص را نتیجه تیراندازی های تفریحی و تمرینی به مجسمه در دوران حکومت ترک ها بر منطقه می دانند. اما محتمل ترین و منطقی ترین حدس در خصوص دلیل از بین رفتن بینی مجسمه می تواند این باشد که بینی مجسمه در قرن هشتم میلادی و به وسیله یک صوفی که ابوالهول را یک بت و توهین نماینده به مقدسات می انگاشت از بین برده شده است. در سال 1858 میلادی، بعضی از شن های اطراف مجسمه به وسیله آگوست ماریت، موسس سرویس عتیقه های مصر و بین سال های 1925 تا 1936 میلادی نیز به وسیله یک مهندس فرانسوی به نام امیل بارایز از طرف همین کمپانی پاکسازی شد. بدین ترتیب شاید برای اولین بار پس از مصر باستان، مجسمه ابوالهول بار دیگر به طور کامل از زیر شن بیرون آورده شد.

مجسمه ابوالهول نماد چه چیزی است؟

شرح و حدس عمده در خصوص این مجسمه اسرار آمیز محبوب مصر شناسان این است که در حدود سال 2540 قبل از میلاد مسیح، خفرن (Chephren)، چهارمین فرعون مصر، همزمان با ساخت هرم خفرن (هرم خفرن یکی از اهرام ثلاثه مصر است) در همان نزدیکی ها، دستور ساخت یک مجسمه سنگی از بدن یک شیر و سر خودش را به وسیله کنده کاری یک تکه سنگ بزرگ داد. اما هیچ سنگ نوشته ای در این مجسمه وجود ندارد که ارتباط آن را این فرعون مصر را نشان دهد و در هیچ نقطه ای از مجسمه به این موضوع اشاره نشده، موضوعی که علیرغم غول پیکر بودن مجسمه امری غیر قابل درک و گیج نماینده به نظر می رسد. با این وجود بسیاری از باستان شناسان مصری بر این باورند که هیچ کس در خصوص سال ساخت و یا عامل سازنده مجسمه ابوالهول چیزی نمی داند.

در سال 1996 میلادی، یک کارآگاه نیویورکی و متخصص در زمینه شناسایی افراد به این نتیجه رسید که ظاهر مجسمه ابوالهول با هیچ کدام از خصوصیات ذکر شده در خصوص صورت خفرن همخوانی ندارد. او بعلاوه در آنالیز های خود به این نتیجه رسید که مجسمه ابوالهول شباهت های بسیار بیشتری به برادر بزرگ تر خفرن، جِدِفرَع، دارد اما تفاوت عقیده در این مورد هنوز هم ادامه دارد. راز منشأ مجسمه ابوالهول و هدف از ساخت آن به حدس ها و شرحات رازآلودی منتهی شده است؛ از جمله مورد پل برونتون، محقق انگلیسی در دهه 1940 میلادی و ادگار کایس، پیامبرنما و چهره غیرطبیعی آمریکایی. مجسمه ابوالهول از درون یک بافت سنگی آهکی طبیعی و نرم که از ساخت اهرام مصر به جای مانده بود بیرون کشیده شد؛ دست های مجسمه نیز به طور جداگانه از تکه هایی از سنگ آهک ساخته شده اند. یکی از عجایب و موضوعات بسیار غیرمتعارف در خصوص این مجسمه این است که سر مجسمه از لحاظ مقدار تناسبی با دیگر اندام های آن ندارد. بعضی بر این باورند که این موضوع شاید به دلیل حکاکی های متعدد اجرا شده روی این قسمت از مجسمه پس از نمونه اولیه است که در سال های بعد به وسیله دیگر فرعون ها صورت گرفته، هر چند محققان بر این باورند که این تغییرات پس از عصر پادشاهی قدیم مصر (که در حدود سال 2181 پیش از میلاد به خاتمه رسیده) صورت نگرفته است. بعلاوه شاید سر اصلی مجسمه شبیه یک گوسفند نر یا عقاب بوده و بعدها به شکل سر انسان حکاکی شده است. بازسازی ها و بازسازی های مختلف در طول قرن ها نیز باعث به هم خوردن توازن مقدار بخش های مجسمه و تغییر یافتن ظواهر صورت آن شده است. همه این شرحات می تواند برای کوچکتر بودن مقدار سر مجسمه نسبت به باقی بدن آن قابل قبول باشد به خصوص اگر مجسمه ابوالهول بسیار قدیمی تر از آن چیزی باشد که فکر می کنیم.

تاریخ ساخت و سن مجسمه ابوالهول

در سال های اخیر بحث بر سر تاریخ ساخت و قدمت مجسمه ابوالهول به شدت در جریان بوده است. جان آنتونی وست، نویسنده مشهور، اولین کسی بود که متوجه الگوهای فرسایشی روی مجسمه ابوالهول شد که بیشتر در اثر فرسایش آبی اجرا شده بود تا فرسایش بادی و شنی. این الگوها تناسبی با ساختار مجسمه نداشته و در دیگر سازه های باستانی فلات جیزه دیده نمی شد. وست از یک زمین شناس و استاد دانشگاه بوستون به نام پروفسور رابرت شوک خواست که این موضوع را آنالیز کند و او نیز پس از تحقیقات بسیار این موضوع را تایید کرد.

اگر چه مصر امروز بسیار خشک و کم باران است اما در حدود 10.000 سال پیش این منطقه بسیار پرباران و پر از آب بوده است. شوک و وست نیز به این موضوع اشاره کردند که تنها در صورتی می توان از فرسایش آبی روی مجسمه سخن گفت که ابوالهول بین 7.000 تا 10.000 سال پیش ساخته شده باشد. مصر شناسان اما تئوری و حدس شوک در این مورد را دارای اشکالات بسیار می دانند و تصریح می نمایند که طوفان ها و باران های سهمگینی که در تاریخ مصر اتفاق افتاده بسیار پیش تر از ساخت مجسمه ابوالهول خاتمه یافته اند. علاوه بر این چرا هیچ مدرکی دال بر صحت تئوری این دو در دیگر سازه های فلات جیزه وجود ندارد؟ بارندگی و فرسایش آبی نمی توانسته تنها مختص و محدود به این سازه بوده باشد. بعلاوه وست و شوک به خاطر نادیده گرفتن آلودگی های صنعتی و اتمسفری گسترده محلی در یک قرن اخیر مورد انتقاد قرار گرفته اند که سهم قابل توجهی در فرسایش این مجسمه داشته است.

یکی از دیگر افرادی که در خصوص سن مجسمه ابوالهول تئوری پردازی نموده نویسنده ای به نام رابرت باوال است. او در سال 1989 میلادی مقاله ای منتشر نموده و در آن به این نکته اشاره می نماید که اهرام ثلاثه مصر و موقعیت نسبی آن ها نسبت به رود نیل، نوعی هولوگرام سه بعدی را روی زمین تشکیل می دهد، هولوگرامی از 3 ستاره کمربند شکارچی (Orions belt) و موقعیت نسبی آن ها نسبت به راه شیری. او با استفاده از نوشته های گراهام هانکوک یک تئوری بسیار دقیق و پرجزییات را ترسیم می نماید که بر اساس آن، مجسمه ابوالهول، اهرام ثلاثه مجاور آن و سنگ نوشته های مختلف باستانی، نوعی نقشه نجومی را شکل می دهند که با صورت فلکی شکارچی در ارتباط است. آن ها برترین دوره مناسب برای این نقشه را به جایگاه ستارگان در سال 10.500 قبل از میلاد مسیح منتسب می نمایند و بدین ترتیب قدمت این مجسمه را بسیار عقب تر می برند. این زمان نیز به شدت به وسیله مصر شناسان مورد انتقاد قرار گرفته زیرا هیچ اثر تاریخی دست سازی متعلق به چنین دورانی تا به امروز در این منطقه یافت نشده است.

راهروهای مخفی مجسمه ابوالهول

افسانه های زیادی در خصوص راهروها و دالان های مخفی متعلق به مجسمه ابوالهول وجود دارد. تحقیقات اجرا شده به وسیله محققان دانشگاه ایالتی فلوریدا، دانشگاه واسدا در ژاپن و دانشگاه بوستون، به شناسایی ناهنجاری های گسترده ای در اطراف مجسمه منتهی شده است، اگر چه این ناهنجاری ها می توانند کاملاً طبیعی باشند. در سال 1995 میلادی، گروهی از کارگران که در حال بازسازی یک پارکینگ در مجاورت مجسمه بودند، یک سری راهرو و تونل مخفی را یافتند که دو مورد از آن ها در نزدیکی مجسمه ابوالهول قرار داشتند. رابرت باووال بر این باور است که این تونل ها و دالان ها نیز همزمان با ساخت مجسمه ساخته شده اند. بین سال های 1991 تا 1993، تیم آنتونی وست در حال تحقیق و گرد آوردن شواهد برای ثابت کردن فرسایش آبی مجسمه با استفاده از دستگاه های لرزه نگاری، شواهدی از ناهنجاری هایی به شکل فضاهای خالی که به شکل دالان یا فضای باز بودند را در چند متری زیر زمین، بین دست های مجسمه و پهلوهای آن یافتند. پس از این کشف، اجازه تحقیقات و کاوش های بیشتر به تیم داده نشد.

امروزه این بنای غول پیکر و باارزش به دلیل وزش باد، رطوبت و دودی که از شهر قاهره متصاعد می گردد در حال ویرانی است. از سال 1950 تا به امروز یک پروژه بازسازی و نگهداری پرهزینه و بزرگ روی این مجسمه آغاز شده اما در سال های اولیه از سیمان برای بازسازی استفاده می شد که به هیچ عنوان با بافت سنگ آهکی اصلی مجسمه همخوانی نداشته و باعث صدمات بیشتر به آن شده است. در طی 6 سال، بیش از 2.000 قطعه سنگ آهکی به سازه اضافه شده و مواد شیمیایی به درون آن تزریق شده است اما این کوشش ها همگی با شکست روبرو شده اند. در سال 1988 میلادی، شانه چپ مجسمه ابوالهول در چنان شرایط بدی از فرسایش قرار داشت که تکه های سنگ روی آن آغاز به افتادن کردند. اکنون بازسازی های متعددی روی شانه مجسمه در حال اجرا بوده و کوشش می گردد که بخشی از خاک درون مجسمه بیرون کشیده گردد. علاوه بر این، امروزه تمرکز اصلی بر روی بازسازی بنا بوده و کمتر به کاوش ها و حفاری های باستان شناسی پرداخته می گردد. به همین خاطر برای کشف بعضی از اسرار مجسمه ابوالهول باید سال های زیادی صبر کنیم. 

نکات تکمیلی

مجسمه ابوالهول، با طول 73.5 متر و ارتفاع گاه تا 20 متر، بزرگ‌ترین بنای به‌جا‌مانده از دنیای باستان است. این مجسمه سنگی در فلات جیزه، در نزدیکی اهرام ثلاثه مصر قرار گرفته است. در گذشته، پادشاهان و فراعنه مصر این مجسمه را به عنوان نماد خدای آفتاب مورد پرستش قرار می‌دادند و آن را هور-ام-آخت (Hor-Em-Akhet) یا هوروس افق می‌نامیدند.

یکی از بزرگ‌ترین رازهای این مجسمه، تاریخ ساخت آن است. برخی محققان آن را به دوره‌های بسیار کهن‌تر از زمان فراعنه مصر نسبت می‌دهند و معتقدند این مجسمه 7000 تا 10000 سال پیش ساخته شده است. این ادعا بر پایه شواهد فرسایش آبی مشاهده‌شده بر روی مجسمه استوار است. با این حال، مصرشناسان این نظریه را مورد انتقاد قرار داده‌اند و معتقدند که شواهد کافی برای اثبات آن وجود ندارد.

همچنین، وجود راهروها و دالان‌های مخفی درون مجسمه، از دیگر رازهای آن به‌شمار می‌رود. تحقیقات انجام‌شده نشان داده‌اند که در چند متری زیر زمین، در نزدیکی دست‌ها و پهلوهای مجسمه، ناهنجاری‌هایی به شکل فضاهای خالی وجود دارد که احتمالاً بخشی از سیستم پیچیده‌ای از راهروها و دالان‌ها هستند. با این حال، اجازه انجام کاوش‌های بیشتر در این زمینه به محققان داده نشده است.

سخن پایانی

مجسمه ابوالهول، با قدمت و ابعاد عظیم خود، همواره یکی از مهم‌ترین و رازآلودترین نمادهای تمدن باستانی مصر بوده است. تلاش‌های بسیاری برای کشف اسرار این مجسمه صورت گرفته، اما همچنان بسیاری از پرسش‌ها بی‌پاسخ مانده‌اند. امید است که با پیشرفت علوم و فناوری، بتوان به تدریج این معماهای کهن را یک به‌یک گشود و به فهم عمیق‌تری از تاریخ و فرهنگ این تمدن باستانی دست یافت.