هرم بزرگ جیزه، نگین تمدن مصر باستان - مجری سفرهای گردشگری

به گزارش مجری سفرهای گردشگری: تاریخچه و ساخت

سازنده و هدف: بر اساس شواهد باستان‌شناسی، هرم بزرگ به عنوان مقبره‌ای برای فرعون "خوفو" (که در یونان باستان خئوپس نامیده می‌شد)، دومین پادشاه از دودمان چهارم مصر (حدود 2589 تا 2566 پیش از میلاد)، ساخته شد . هدف اصلی از ساخت این بنای عظیم، حفاظت از بدن مومیایی شده فرعون و گنجینه‌های او برای سفر به زندگی پس از مرگ بود . معمار این پروژه بزرگ، فردی به نام "همیونو"، وزیر و پسرعموی خوفو، بود که بر تمامی مراحل ساخت نظارت داشت.

دوره ساخت: ساخت هرم بزرگ در حدود سال 2580 پیش از میلاد آغاز شد و تخمین زده می‌شود که بین 10 تا 20 سال به طول انجامیده باشد .

مصالح و روش‌های ساخت:

• استخراج مصالح:

  • سنگ آهک: هسته اصلی هرم از حدود 5.5 میلیون تن سنگ آهک زردرنگ محلی ساخته شده که از معادن خود فلات جیزه تأمین می‌شد . برای نمای بیرونی، از سنگ‌های آهک سفید و صیقلی بسیار باکیفیت استفاده شده بود که از معادن "طُره" در فاصله 12 کیلومتری و در آن سوی رود نیل استخراج می‌شد . این پوشش درخشان در طول قرن‌ها برای ساخت‌وساز در قاهره غارت شده است.
  • گرانیت: برای ساخت اتاق پادشاه، تابوت سنگی و راهروها، از بلوک‌های گرانیت عظیم با وزن ده‌ها تن استفاده شده است . این سنگ‌ها از معادن اسوان، در فاصله بیش از 800 کیلومتری جنوب جیزه، استخراج می‌شدند . کارگران برای جدا کردن این سنگ‌های سخت از ابزارهای ساده اما مؤثری مانند چکش‌های ساخته شده از سنگ دولریت (سنگی آتشفشانی و بسیار سخت) استفاده می‌کردند .

• لجستیک و حمل و نقل:

  • حمل و نقل آبی: کارآمدترین روش برای جابجایی سنگ‌ها در مسافت‌های طولانی، استفاده از رود نیل بود . کشف «پاپیروس مرر»، دفترچه خاطرات یک سرکارگر به نام "مرر"، جزئیات دقیقی از این فرآیند را آشکار کرده است . بر اساس این سند، کارگران بلوک‌های سنگ آهک را از طُره با قایق‌های چوبی به وسیله سیستم کانال‌های آبی دست‌سازی که آب نیل را تا نزدیکی محل ساخت هرم می‌رساند، حمل می‌کردند .
  • حمل و نقل زمینی: پس از رسیدن به خشکی، بلوک‌ها روی سورتمه‌های چوبی بزرگ قرار داده می‌شدند . یک نقاشی دیواری باستانی نشان می‌دهد که کارگران برای کاهش اصطکاک و آسان‌تر کردن حرکت سورتمه‌ها، روی شن‌های مقابل آن آب می‌ریختند .

نظریه‌های بالا بردن سنگ‌ها:چگونگی بالا بردن 2.3 میلیون بلوک سنگی به ارتفاع 146 متری همچنان یک راز است، اما چندین نظریه اصلی وجود دارد :

• رمپ مستقیم: این نظریه یک رمپ غول‌پیکر و مستقیم را پیشنهاد می‌کند که با افزایش ارتفاع، طول آن به شکلی غیرعملی (شاید بیش از 1.5 کیلومتر) افزایش می‌یافت.
• رمپ مارپیچ: در این نظریه، یک رمپ به صورت مارپیچ دور وجوه بیرونی هرم ساخته می‌شد. این روش بهینه‌تر بود اما اندازه‌گیری دقیق زوایای هرم را دشوار می‌کرد.
• رمپ داخلی: این نظریه که توسط معمار فرانسوی، ژان-پیر اودن، مطرح شده، یکی از محتمل‌ترین سناریوهاست . بر اساس این ایده، یک رمپ خارجی تا ارتفاع حدود 45 متر ساخته شده و سپس سنگ‌ها از طریق یک رمپ مارپیچ داخلی به بالا منتقل می‌شدند .
• نظریه‌های دیگر: استفاده از جرثقیل‌های چوبی یا بالابرهای هیدرولیکی نیز مطرح شده، اما شواهد باستان‌شناسی برای آن‌ها محدود است .

سازندگان هرم: شهر کارگران

شواهد باستان‌شناسی به طور قاطع این باور قدیمی که اهرام توسط بردگان ساخته شده‌اند را رد می‌کند .

• کارگران ماهر و مزدبگیر: سازندگان اهرام، کارگران ماهر مصری بودند که در شیفت‌های چرخشی کار می‌کردند و در ازای کار خود جیره غذایی، لباس و محل سکونت دریافت می‌کردند . کشف آرامگاه‌های این کارگران در نزدیکی اهرام، نشان‌دهنده احترام و جایگاه اجتماعی آن‌هاست؛ افتخاری که هرگز نصیب بردگان نمی‌شد .
• شهر سازمان‌یافته: در نزدیکی اهرام، بقایای یک شهر کارگری کاملاً سازمان‌یافته کشف شده است . این شهر شامل نانوایی‌های بزرگ، آبجوسازی‌ها، خوابگاه‌ها و حتی مراکز درمانی بود که نشان‌دهنده وجود یک جامعه حمایتی و سازمان‌دهی دقیق است . بررسی استخوان‌های حیوانات نشان می‌دهد که کارگران از رژیم غذایی غنی از پروتئین، شامل گوشت گاو و بز، برخوردار بودند .
• شرایط کار: با وجود این امکانات، کار ساخت هرم بسیار طاقت‌فرسا بود. بررسی اسکلت‌ها آسیب‌های شدید ستون فقرات و مفاصل را نشان می‌دهد . همچنین، آلودگی بالای مس و آرسنیک در منطقه، احتمالاً به دلیل ساخت ابزارهای مسی، باعث مسمومیت کارگران می‌شده است .

معماری و ساختار داخلی

• ابعاد شگفت‌انگیز: ارتفاع اولیه هرم حدود 146.5 متر بود که آن را برای بیش از 3800 سال به بلندترین سازه دست‌ساز بشر تبدیل کرد . هر ضلع قاعده مربعی آن حدود 230 متر طول دارد . تخمین زده می‌شود که در ساخت این هرم بیش از 2.3 میلیون بلوک سنگی با وزن کلی حدود 6 میلیون تن به کار رفته است.
• ساختار داخلی شناخته‌شده: هرم بزرگ دارای ساختار داخلی پیچیده‌ای است که شامل سه اتاق اصلی کشف‌شده می‌شود :
  1. اتاق زیرزمینی: اتاقی ناتمام که در صخره‌های زیرین هرم حفر شده است.
  2. اتاق ملکه: اتاقی با نامی نمادین که در قسمت میانی هرم قرار دارد.
  3. اتاق پادشاه: مهم‌ترین بخش داخلی هرم که دیوارهای آن کاملاً با گرانیت پوشیده شده و تابوت سنگی بزرگی در آن قرار دارد که در زمان کشف، خالی بوده است . سادگی و عدم وجود تزئینات در این اتاق، در مقایسه با مقبره‌های فراعنه بعدی، غیرمعمول است .
  4. گالری بزرگ: یک راهروی شیب‌دار و بلند با ارتفاع سقف بیش از 8 متر که به اتاق پادشاه منتهی می‌شود و یک شاهکار معماری به شمار می‌رود.

راز تابوت خالی: سرنوشت فرعون خوفو

خالی یافتن تابوت گرانیتی در اتاق پادشاه یکی از بزرگترین اسرار هرم است . سه نظریه اصلی در این باره وجود دارد:

• نظریه اول: غارت در دوران باستان (محتمل‌ترین سناریو): این نظریه که بیشترین پذیرش را دارد، معتقد است که هرم به دلیل گنجینه‌های عظیمش در دوران باستان مورد سرقت قرار گرفته است . سیستم‌های امنیتی طراحان، مانند بلوک‌های گرانیتی مسدودکننده، ناموفق بوده‌اند . ورود خلیفه مأمون به هرم در سال 820 میلادی نیز نشان می‌دهد که نفوذ به آن از قرن‌ها قبل ممکن بوده است .
• نظریه دوم: مقبره نمادین و انتقال مومیایی: این نظریه مطرح می‌کند که اتاق پادشاه یک تله بوده و مومیایی به مکانی امن‌تر منتقل شده است . کشف فضاهای خالی جدید با فناوری اسکن، این فرضیه را تقویت کرده که شاید اتاق دفن واقعی هنوز کشف نشده باشد . سابقه انتقال مومیایی‌های سلطنتی توسط کاهنان نیز این ایده را محتمل می‌سازد .
• نظریه سوم: عدم استفاده از هرم به عنوان مقبره: این نظریه که کمترین طرفدار را دارد، بیان می‌کند که تابوت از ابتدا خالی بوده است . این دیدگاه با شواهد قدرتمندی مانند کشف دو کشتی خورشیدی باشکوه در کنار هرم که برای سفر فرعون به جهان پس از مرگ ساخته شده بودند، در تضاد است .

نظریه‌های غیرمتعارف و شبه‌علمی: سرعت نور و صورت فلکی شکارچی

عظمت و دقت مهندسی هرم بزرگ، زمینه‌ساز شکل‌گیری نظریه‌های حاشیه‌ای و شبه‌علمی متعددی شده است که تلاش می‌کنند آن را به دانش‌های گمشده یا دخالت‌های فرازمینی نسبت دهند . جامعه علمی این نظریه‌ها را رد می‌کند .

• نظریه تطابق مختصات هرم با سرعت نور:

  • ادعای اصلی: این نظریه بر تطابق عددی میان عرض جغرافیایی هرم بزرگ (29.9792458 درجه شمالی) و عدد سرعت نور در خلاء (299،792،458 متر بر ثانیه) استوار است . طرفداران آن معتقدند این تطابق نمی‌تواند تصادفی باشد و نشان از دانش پیشرفته مصریان باستان دارد .
  • نقد علمی: این نظریه توسط جامعه علمی به عنوان یک تصادف عددی (Numerology) رد می‌شود . دلایل اصلی این رد عبارتند از:
    1. واحد متر: واحد «متر» یک ابداع مدرن فرانسوی (1791 میلادی) است؛ در حالی که مصریان باستان از واحد «ذراع» (کوبیت) استفاده می‌کردند . محاسبه سرعت نور با ذراع، هیچ ارتباط عددی با مختصات هرم ایجاد نمی‌کند .
    2. اندازه‌گیری سرعت نور: اولین اندازه‌گیری موفق سرعت نور در سال 1676 میلادی انجام شد و هیچ مدرکی دال بر آگاهی مصریان از این مفهوم وجود ندارد .

• نظریه «ارتباط اوریون» (Orion Correlation Theory):

  • ادعای اصلی: این نظریه که توسط رابرت بووال مطرح شد، ادعا می‌کند که چیدمان سه هرم جیزه (خوفو، خفرع و منقرع) بازتابی زمینی از سه ستاره کمربند صورت فلکی شکارچی (اوریون) است . این نظریه همچنین رود نیل را معادل کهکشان راه شیری می‌داند و با محاسبات نجومی، قدمت طرح را به 10,500 سال پیش از میلاد نسبت می‌دهد .
  • نقد علمی: این نظریه به عنوان شبه‌باستان‌شناسی (Pseudoarchaeology) طبقه‌بندی می‌شود . دلایل اصلی رد آن عبارتند از:
    1. عدم تطابق دقیق: منتقدان نشان داده‌اند که برای ایجاد تطابق، نقشه اهرام باید وارونه شود، زیرا انحراف هرم سوم به سمت شمال و انحراف ستاره سوم به سمت جنوب است .
    2. انتخاب گزینشی: این نظریه ستارگان درخشان دیگر صورت فلکی اوریون مانند «ابط‌الجوزا» و «رجل‌الجبار» را که هرم متناظری ندارند، نادیده می‌گیرد .
    3. تضاد با شواهد: تاریخ 10,500 پیش از میلاد با تمام شواهد باستان‌شناسی و زمین‌شناسی در تضاد است و هیچ مدرکی از تمدنی پیشرفته در آن دوران وجود ندارد . همچنین هیچ متن مصری به چنین طرحی اشاره نکرده است .

اکتشافات نوین: پروژه اسکن اهرام (ScanPyramids)

از سال 2015، پروژه بین‌المللی "اسکن اهرام" با استفاده از فناوری‌های غیرتهاجمی مانند میونوگرافی (Muon Tomography)، در حال پرده‌برداری از اسرار جدیدی در داخل هرم بزرگ است . این پروژه به دو کشف بزرگ منجر شده است:

• کشف راهروی شمالی (2023): یک راهروی مخفی به طول 9 متر و عرض 2.1 متر در بالای ورودی اصلی هرم تأیید شد . باستان‌شناسان معتقدند این راهرو برای توزیع وزن بر روی ورودی ساخته شده و امیدها برای یافتن اتاق دفن واقعی را زنده کرده است .
• فضای خالی بزرگ (Big Void) (2017): یک فضای خالی عظیم به طول حداقل 30 متر در بالای "گالری بزرگ" کشف شد که اولین ساختار داخلی بزرگ کشف‌شده از قرن نوزدهم بود . ماهیت آن هنوز نامشخص است و این گمان را تقویت می‌کند که ممکن است به اتاق‌های پنهان دیگری مرتبط باشد .

مجموعه تدفینی خوفو: سازه‌ها و کارکردهای آیینی

هرم بزرگ تنها بخشی از یک مجموعه تدفینی وسیع بود که هر جزء آن کارکرد آیینی مشخصی داشت :

• معبد دره (Valley Temple): در کنار نیل قرار داشت و نقطه شروع مراسم تدفین و آیین‌های تطهیر بود.
• گذرگاه (Causeway): یک راهروی سرپوشیده که معبد دره را به معبد تدفینی متصل می‌کرد و دیوارهایش با دستاوردهای فرعون تزئین شده بود .
• معبد تدفینی (Mortuary Temple): در ضلع شرقی هرم قرار داشت و مرکز اصلی آیین‌های روزانه و تقدیم نذورات برای روح فرعون بود .
• اهرام فرعی (Subsidiary Pyramids): سه هرم کوچکتر در کنار هرم خوفو برای همسران و ملکه‌های او ساخته شد .
• گودال‌های کشتی خورشیدی (Solar Boat Pits): پنج گودال حاوی کشتی‌های چوبی بزرگ در اطراف هرم کشف شده است . معروف‌ترین آن‌ها، کشتی خوفو، از بیش از 1200 قطعه چوب سدر ساخته شده و به طرز شگفت‌انگیزی سالم باقی مانده است . این کشتی‌ها وسایل نقلیه نمادینی برای سفر روح فرعون در جهان پس از مرگ در کنار خدای خورشید "رع" بوده‌اند .

گردشگری و بازدید

هرم بزرگ جیزه سالانه میزبان میلیون‌ها گردشگر است.

• موقعیت: فلات جیزه، حومه جنوب غربی قاهره، مصر.
• زمان بازدید: بهترین زمان برای بازدید، ماه‌های خنک‌تر سال (اکتبر تا آوریل) است.
• جاذبه‌ها: گردشگران می‌توانند از نمای بیرونی اهرام، مجسمه ابوالهول، و ورود به داخل برخی اهرام (با بلیط جداگانه) لذت ببرند. نمایش‌های شبانه نور و صدا نیز تاریخ اهرام را به شیوه‌ای جذاب روایت می‌کند.

خلاصه

هرم بزرگ جیزه، مقبره فرعون خوفو (حدود 2560 پیش از میلاد)، بزرگ‌ترین هرم مصر و تنها بازمانده عجایب هفتگانه جهان باستان است . این شاهکار مهندسی با ارتفاع اولیه 146.5 متر، با استفاده از روش‌های پیشرفته‌ای مانند حمل و نقل آبی از طریق کانال‌های دست‌ساز (که در پاپیروس مرر ثبت شده) و رمپ‌های عظیم ساخته شد . سازندگان آن کارگران ماهر مصری بودند که در شهری سازمان‌یافته با امکانات رفاهی زندگی می‌کردند، نه برده . ساختار داخلی آن شامل اتاق پادشاه با تابوت خالی است که به نظریه‌هایی چون غارت باستانی (محتمل‌ترین) دامن زده است . نظریه‌های حاشیه‌ای مانند ارتباط با سرعت نور یا صورت فلکی شکارچی به دلیل تکیه بر تصادفات عددی و تضاد با شواهد، از نظر علمی رد شده‌اند . پروژه "اسکن اهرام" با فناوری میونوگرافی، یک راهروی مخفی 9 متری (2023) و یک فضای خالی 30 متری (2017) را کشف کرده که امیدها برای حل معمای اتاق دفن واقعی را افزایش داده است . این هرم بخشی از یک مجموعه تدفینی بزرگ شامل معابد، گذرگاه‌ها و گودال‌های کشتی خورشیدی است که همگی برای سفر ابدی فرعون طراحی شده بودند . امروزه این مجموعه به عنوان میراث جهانی یونسکو، یکی از مهم‌ترین مقاصد گردشگری جهان است.