دره پادشاهان: آرامگاه ابدی فراعنه مصر - مجری سفرهای گردشگری

به گزارش مجری سفرهای گردشگری: تاریخچه و اهمیت

پس از دوره اهرام‌سازان در پادشاهی کهن و میانه، فراعنه پادشاهی نوین تصمیم گرفتند تا آرامگاه‌های خود را از سازه‌های عظیمی چون اهرام که به راحتی هدف دزدان قرار می‌گرفتند، به مقبره‌هایی پنهان در دل صخره‌ها منتقل کنند . انتخاب دره پادشاهان به دلیل موقعیت دورافتاده و منزوی آن بود که امنیت بیشتری را برای سفر فرعون به جهان پس از مرگ فراهم می‌کرد . علاوه بر دلایل امنیتی، نزدیکی به شهر مقدس تبس نیز در این انتخاب نقش مذهبی داشت .

این دره از دوران حکومت تحوتموس یکم، سومین پادشاه دودمان هجدهم، به عنوان گورستان سلطنتی انتخاب شد و تا زمان رامسس یازدهم، آخرین فرعون دودمان بیستم، برای دفن پادشاهان مورد استفاده قرار گرفت . در این مدت، بیش از 63 مقبره در این مکان ساخته شد که هر یک با شماره‌ای مشخص می‌شوند (مانند KV62 که مقبره توت‌عنخ‌آمون است) .

غارت سازمان‌یافته و واکنش رسمی: پروژه نجات مومیایی‌ها

با وجود تمام تلاش‌ها برای پنهان‌سازی، پدیده دزدی از مقبره‌ها قدمتی به اندازه خود مقبره‌ها دارد . این سرقت‌ها که گاهی تنها چند ماه پس از تدفین آغاز می‌شد، اغلب توسط افرادی صورت می‌گرفت که در ساخت مقبره‌ها نقش داشتند و از نقشه و محل گنجینه‌ها آگاه بودند . انگیزه اصلی این غارت‌ها، اختلاف طبقاتی شدید و فقر گسترده بود؛ در حالی که ثروت‌های هنگفتی با مردگان دفن می‌شد، بسیاری از زندگان در مضیقه بودند . این سرقت‌ها به صورت سازمان‌یافته و گروهی انجام می‌شد و دزدان برای ناشناس ماندن، اشیاء طلایی را ذوب می‌کردند .

• شواهد تاریخی از پاپیروس‌ها: شواهد متقن این غارت‌ها در مجموعه‌ای از «پاپیروس‌های محاکمه دزدان مقبره» از دوره پادشاهی نوین، به ویژه دودمان بیستم، یافت شده است . این اسناد نشان می‌دهند که غارتگری به یک بحران جدی تبدیل شده بود و حتی مقامات محلی فاسد نیز در آن دست داشتند . برای مثال، در یک پاپیروس، سنگ‌تراشی به نام "آمن‌پانوفر" اعتراف می‌کند که چگونه به همراه همدستانش به مقبره یک فرعون نفوذ کرده و طلا و جواهرات را به سرقت برده‌اند .
• عملیات نجات کاهنان: در اواخر پادشاهی نوین و در مواجهه با این بحران، کاهنان اعظم آمون پروژه‌ای عظیم را برای نجات مومیایی‌های سلطنتی آغاز کردند . آن‌ها مخفیانه مومیایی‌ها را از مقبره‌های غارت‌شده خارج، بانداژهای آسیب‌دیده را ترمیم و آن‌ها را مجدداً کفن‌پیچی می‌کردند. سپس یادداشت‌هایی (معروف به "dockets") روی کفن‌ها می‌نوشتند که جزئیات بازرسی و انتقال را ثبت می‌کرد.
• مخفیگاه‌های سلطنتی: در نهایت، این مومیایی‌ها به صورت دسته‌جمعی در دو مخفیگاه اصلی پنهان شدند:
  • مخفیگاه دیر البحری (DB320): این مقبره که در سال 1881 کشف شد، در اصل برای یک کاهن اعظم ساخته شده بود اما به پناهگاهی برای بیش از 50 مومیایی سلطنتی، از جمله فراعنه بزرگی چون ستی یکم، رامسس دوم و تحوتموس سوم تبدیل شد .
  • مقبره آمنهوتپ دوم (KV35): این مخفیگاه دوم در سال 1898 توسط ویکتور لوره کشف شد . در حالی که مومیایی خود آمنهوتپ دوم در تابوتش دست‌نخورده بود، یک اتاق جانبی حاوی 9 مومیایی سلطنتی دیگر از جمله تحوتموس چهارم، آمنهوتپ سوم و چندین فرعون رامسسی بود .

تاریخچه کاوش‌ها: از گردشگران باستان تا باستان‌شناسان پیشگام

تاریخچه اکتشافات در این دره، روایتی جذاب از کنجکاوی انسانی، غارتگری، و تکامل تدریجی علم باستان‌شناسی است.

• دوران باستان: حتی پس از پایان دوره پادشاهی نوین، دره به جاذبه‌ای برای مسافران یونانی و رومی تبدیل شد . نویسندگانی چون دیودور سیسیلی و استرابون به بازدید از "مقبره‌های پادشاهان" اشاره کرده‌اند . استرابون از وجود حدود 40 مقبره قابل بازدید خبر داده است . بیش از 2100 دیوارنوشته یونانی و لاتین از این "گردشگران باستانی" به جای مانده است .
• سفر اکتشافی ناپلئون (1798): لشکرکشی ناپلئون به مصر نقطه عطفی در کاوش‌های مدرن بود . دانشمندان همراه او برای اولین بار به صورت سیستماتیک به مستندسازی و نقشه‌برداری از مقبره‌ها پرداختند . حاصل کار آن‌ها در مجموعه "شرح مصر" (Description de l'Égypte) منتشر شد و موجی از مصرشناسی را در اروپا برانگیخت .
• قرن نوزدهم: در این قرن، چهره‌هایی چون جیووانی باتیستا بلزونی مقبره باشکوه ستی یکم (KV17) را در سال 1817 کشف کرد . جان گاردنر ویلکینسون سیستم شماره‌گذاری مقبره‌ها با پیشوند KV را ابداع کرد . و ویکتور لوره در سال 1898 مخفیگاه سلطنتی در مقبره آمنهوتپ دوم (KV35) را یافت .
• آغاز قرن بیستم: تئودور دیویس امتیاز انحصاری کاوش را به دست آورد و مقبره‌های مهمی را کشف کرد . او در سال 1912 با این باور اشتباه که دره دیگر چیزی برای عرضه ندارد، کار خود را متوقف کرد و راه را برای هاوارد کارتر هموار نمود .

معماری و تزئینات مقبره‌ها: سفری نمادین به عالم اموات

معماری و تزئینات مقبره‌ها نقشه‌ای کیهانی و راهنمایی بصری برای سفر پرمخاطره روح در عالم اموات (دوات) بود .

• سیر تحول معماری: مقبره‌های اولیه دودمان هجدهم دارای «محور خمیده» بودند که نماد سفر پر پیچ و خم روح بود. در دوره رامسسی، این طرح به «محور مستقیم» تغییر یافت که منعکس‌کننده سفر شبانه خدای خورشید (رع) بود .
• اجزای مقبره: هر مقبره شامل راهروهای ورودی (نزول به جهان زیرین)، چاه آیینی (نماد قبر ازیریس و مانع سیلاب)، تالارهای ستون‌دار و اتاق تدفین (محل تولد دوباره فرعون) بود .
• هنر و متون مذهبی: دیوارهای مقبره‌ها با نقاشی‌های برجسته و متون مذهبی پیچیده‌ای به نام «کتاب‌های جهان زیرین» پوشیده شده بود تا فرعون را در سفرش هدایت کند .
  • آمدوات (آنچه در جهان زیرین است): سفر شبانه رع در دوازده ساعت را شرح می‌دهد که اوج آن اتحاد با اوزیریس و تولد دوباره در سپیده‌دم است .
  • کتاب دروازه‌ها: بر دروازه‌هایی تمرکز دارد که هر ساعت شب را از هم جدا می‌کنند و فرعون برای عبور باید نام‌های مخفی نگهبانان را بداند .
  • کتاب غارها: عالم اموات را به صورت غارهایی توصیف می‌کند که رع در آن‌ها به ارواح صالح حیات بخشیده و دشمنانش را نابود می‌کند .
  • کتاب مردگان (کتاب ظهور در روز): مجموعه‌ای از اوراد و طلسم‌ها بر روی طومارهای پاپیروس بود که به عنوان راهنمای شخصی برای متوفی عمل می‌کرد . مشهورترین بخش آن مراسم «وزن کردن قلب» در برابر پَر حقیقت (ماعت) است. اگر قلب سبک بود، روح به بهشت راه می‌یافت؛ در غیر این صورت، توسط هیولای «آمیت» بلعیده می‌شد .

مقبره‌های مشهور

• مقبره توت‌عنخ‌آمون (KV62): مشهورترین مقبره که در سال 1922 توسط هاوارد کارتر تقریباً دست‌نخورده کشف شد . پس از سال‌ها جستجو با حمایت لرد کارناروون، کارتر در 4 نوامبر 1922 به اولین پله برخورد کرد . در 26 نوامبر، او با دیدن گنجینه داخل مقبره، جمله معروف خود را گفت: «بله، چیزهای شگفت‌انگیز» . بیش از 5000 شیء گران‌بها، از جمله ماسک طلای خالص، در این مقبره یافت شد که درک ما را از شکوه مصر باستان متحول کرد .

• مقبره ستی یکم (KV17): این مقبره که توسط بلزونی در سال 1817 کشف شد، متعلق به پدر رامسس دوم است . با طول 137 متر، یکی از طولانی‌ترین، عمیق‌ترین و زیباترین مقبره‌های دره به شمار می‌رود . این مقبره به دلیل برجسته‌کاری‌های رنگی و بسیار باکیفیت خود شهرت جهانی دارد و برای اولین بار شامل تزئینات نجومی بر سقف طاق‌دار اتاق تدفین و تصاویری از «کتاب گاو آسمانی» است . اگرچه گنجینه‌های آن در باستان غارت شده بود، اما خود مقبره یک شاهکار هنری است . این مقبره به دلیل آسیب‌های ناشی از رطوبت برای دوره‌هایی بسته بود اما اکنون باز است .

• مقبره رامسس دوم (KV7): مقبره یکی از قدرتمندترین فراعنه تاریخ که حدود 66 سال حکومت کرد . او به خاطر بناهای عظیمی چون ابوسمبل و نبرد کادش شهرت دارد . مقبره او (KV7) متاسفانه به دلیل سیلاب‌های متعدد در طول قرن‌ها به شدت آسیب دیده و تقریباً تمام تزئینات آن از بین رفته است . این مقبره دارای طرح «محور خمیده» است که برای دوره رامسسی غیرمعمول محسوب می‌شود . به دلیل همین آسیب‌ها، مومیایی او برای حفاظت به مخفیگاه دیر البحری (DB320) منتقل شد . این مقبره برای بازدید عمومی باز نیست .

• مقبره پسران رامسس دوم (KV5): این مقبره که بزرگترین آرامگاه دره پادشاهان است، به عنوان یک آرامگاه خانوادگی برای بسیاری از پسران پرشمار رامسس دوم ساخته شد . ورودی آن از دیرباز شناخته شده بود، اما وسعت واقعی آن در سال 1995 توسط کنت ویکس آشکار شد . این مقبره یک شگفتی معماری با یک تالار ستون‌دار مرکزی و شبکه‌ای پیچیده از بیش از 120 اتاق و راهرو است . اگرچه در باستان غارت شده و از سیل آسیب دیده، کشف آن درک ما را از اهمیت خانواده برای رامسس دوم افزایش داد . این مقبره یک پروژه باستان‌شناسی فعال است و برای بازدید باز نیست.

دره ملکه‌ها

در نزدیکی دره پادشاهان، دره ملکه‌ها قرار دارد که محل دفن همسران فراعنه و شاهزادگان بود. مشهورترین مقبره در این دره متعلق به ملکه نِفِرتاری، همسر محبوب رامسس دوم است که نقاشی‌های دیواری آن یک شاهکار هنری محسوب می‌شود.

دره پادشاهان امروز

امروزه، دره پادشاهان یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری مصر است. برای حفاظت از مقبره‌ها در برابر آسیب‌های ناشی از رطوبت و تنفس بازدیدکنندگان، مقامات مصری سیاست چرخشی را برای بازدید اعمال می‌کنند و در هر زمان تنها تعداد محدودی از مقبره‌ها به روی عموم باز هستند.

خلاصه

دره پادشاهان، واقع در کرانه غربی نیل در نزدیکی اقصر، گورستان سلطنتی فراعنه پادشاهی نوین مصر (حدود 1539-1075 پیش از میلاد) بود . این مکان برای محافظت از مقبره‌ها در برابر غارت انتخاب شد، اما غارت سازمان‌یافته از همان دوران باستان رواج داشت که شواهد آن در «پاپیروس‌های محاکمه دزدان» ثبت شده است . در واکنش، کاهنان پروژه‌ای را برای نجات مومیایی‌های سلطنتی آغاز کردند و آن‌ها را در مخفیگاه‌های سری مانند دیر البحری (DB320) و مقبره آمنهوتپ دوم (KV35) پنهان نمودند . معماری مقبره‌ها از طرح «محور خمیده» به «محور مستقیم» تحول یافت و دیوارهای آن‌ها با متون مذهبی چون «آمدوات» و «کتاب مردگان» تزئین می‌شد . تاریخچه کاوش‌ها شامل بازدیدهای باستانی ، سفر اکتشافی ناپلئون و فعالیت‌های چهره‌هایی چون بلزونی و لوره است. اوج این کاوش‌ها، کشف مقبره تقریباً دست‌نخورده توت‌عنخ‌آمون (KV62) توسط هاوارد کارتر در سال 1922 بود که با بیش از 5000 شیء، درک ما را از مصر باستان متحول کرد . مقبره‌های مهم دیگر شامل مقبره ستی یکم (KV17) با هنر بی‌نظیرش، مقبره رامسس دوم (KV7) که به شدت آسیب دیده، و مقبره پسران رامسس دوم (KV5) به عنوان بزرگترین مقبره دره هستند . امروزه، این سایت میراث جهانی یونسکو یکی از مهم‌ترین مقاصد باستان‌شناسی جهان است.